آخرین شب از ویژه برنامه های شب های ماه مبارک رمضان با سخنرانی استاد مرتضی جوادی آملی در دفتر حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی در شب بیست و هفتم رمضان برگزار گردید.
حجت الاسلام و المسلمین استاد مرتضی جوادی آملی در سخنانی بیان داشتند: اراده الهی بر ساخت یک جامعه ایمانی است ،خدای عالم از نزول قرآن و همچنین ارسال رسل و انبیاء و سفراء و به دنبال آن حضور حضرات معصومین(سلام الله علیهم اجمعین) این انتظار را دارد که جامعه بشری یک جامعه ایمانی تشکیل بدهد و یک زیست مؤمنانه برای آحاد بشر شکل بگیرد.
وی بیان داشت: برای اینکه این جامعه ایمانی ساخته بشود و انسان ها بر مبنای اعتقاد و باور به اصول و ارزش های اسلامی و الهی زندگی خودشان را بسازند، چه اقدامی باید انجام بشود؟ یک مبنایی را حضرت آیت الله جوادی آملی بیان می فرمایند در باب اعتقاد و باور و ایمان. ما آن مبنا را اصل قرار می دهیم و حول این مبنا بساط بحث خود را پایه ریزی می کنیم. ایشان می فرمایند که هر اعتقادی از دو تا عقد تشکیل می شود؛ عقد اول عقدی است که بین موضوع و محمول منعقد است و عقد دوم که اصرار دارند این است که بین این قضیه و قلب انسانی و جان و نفس انسانی این هم باید یک گره دوم بخورد. یعنی هر اعتقادی مرکّب از دو عقد است یک عقدش در حوزه عقل نظری شکل می گیرد یک عقدش در حوزه عقل عملی.
ایمان مرکب از دو عقد است؛ یک عقد، حیث نظری دارد، یک عقد از شئونات عقل عملی است!
ایشان اظهار داشتند: ایمان، مرکّب از دو عقدی است که یک عقدش مربوط به قضیه است و حیث نظری دارد عقل نظری در آن حاکم است و یک عقدش از شؤونات عقل عملی است و عقل عملی با آن قضیه و آن عقد گره برقرار می کند که اگر این عقل دوم از جایگاه عقل عملی شکل نگیرد ولو صحیح ترین و متقن ترین قضایا و گزاره های کلامی و فلسفی اتفاق بیافتد ایمان شکل نمی گیرد. ایمان عمل قلبی است. ایمان گرهی است و عقدی است که از ناحیه قلب با آن گزاره و آن قضیه انجام می شود.
وی بیان داشت: اما سوال این است که آن قضیه ای که به عنوان امر نظری دارد شکل می گیرد نسبت بین این موضوع و محمول که بناست یک عقدی یک پیوندی اتفاق بیافتد مبنای آن پیوند چیست؟ این خیلی مهم است. ما می خواهیم جامعه ایمانی را بشناسیم. اینکه قرآن مجید این هم اصرار بر ایمان و ایمان و ایمان دارد و بر مبنای ایمان عمل صالح را می سازد و جامعه ای را موفق می داند که از ایمان برخوردار باشند ﴿یا أَيُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِه﴾، این قضیه را ما باید به برکت قرآن و عترت بیان کنیم تبیین بکنیم که آیا نسبت بین موضوع و محمول که می خواهد یک عقد و پیمان و قضیه ای شکل بگیرد مبنایش چیست؟ آن گره دوم را فهمیدیم. آن گره دوم این است که قلب انسانی با آن گزاره و آن قضیه یک ارتباط وجودی برقرار کند و تصدیق کند باور کند و به او ایمان بیاورد این را کار عقل عملی می دانیم به جای خود محفوظ است. اما سخن این است که آن بخش اول که در حوزه عقل نظری است و بناست بین موضوع و محمول یک پیوندی برقرار بشود این پایه و مایه اصلی این پیوند کجاست؟
«شهود»، شریف ترین نوع عقد بین موضوع و محمول است!
وی اظهار داشت: شریف ترین و برترین نوع پیمان و عقدی که بین موضوع و محمول در قضایای نظری شکل می گیرد مبنایش شهود است. در بهترین شکل در عالی ترین شکل آن وقتی که ما بین موضوع و محمول را براساس شهود و اشراق ربانی و شناخت عرفانی راه ببریم این تصدیق عالیترین نوع تصدیق است.
امیرالمومنین، بر اساس مشاهده و شهود زیست می کردند
استاد مرتضی جوادی آملی با بیان اینکه امیرالمومنین هم در حوزه توحید هم در حوزه رسالت هم در حوزه معاد براساس مشاهده و شهود و عرفان زیست می کردند، اظهار داشت: ما علم به غیب داریم از راه نقلی که برای ما رسول الله و ائمه فرمودند، می گوییم خدای عالم موجود است. این علم به غیب است اما علی بن ابیطالب(علیهما السلام) علم به شهود داشت «مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَه»، ما بر مبنای غیب اعتقاد به رسالت داریم. ولی رسول مکرم اسلام این حقیقت را بالعیان مشاهده می کند و علی بن ابیطالب(علیه السلام) در این رتبه گرچه پیغمبر نیست، اما این حقیقت را این ولی الله مشاهده می کند این را می گویند حیات عارفانه. که حضرت استاد آیت الله جوادی آملی این موارد را در کتاب حیات عارفانه امام علی علیه السلام، توضیح داده اند.
برترین شکل جامعه ایمانی، این است که مبنای ایمانشان شهود باشد.
وی بیان داشت: این پیوند بین موضوع و محمول در گزاره های کلامی و اعتقادی همان مبنایش شهود است. پس ما می توانیم قضایایی و گزاره هایی را داشته باشیم که این قضایا و گزاره ها بر مبنای شهود شکل بگیرد ، لذا جامعه ایمانی برترین شکلش این است که مبنای ایمانشان شهود باشد. معرفت شهودی باشد. باورهای قلبی به معنای ﴿لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقینِ ٭ لَتَرَوُنَّ الْجَحیمَ﴾ باشد. این برترین نوع ایمان است که به ایقان رسیده و این نوع از ایمان از انسان جدا نمی شود. اگر یک جامعه ای بر این اساس ایمان بیاورد و باورهای الهی را بر مبنای شهود به آن برسد این جامعه قطعاً یک جامعه ایمانی خواسته الهی و مورد توقع پروردگار عالم است. این یک مرحله است.این مرحله مرحله شهود است عالی ترین نوع شناخت است البته برای انبیای الهی و اولیاء از علم الیقینی گذشته، به عین الیقین بلکه به حق الیقین رسیده و عالی ترین نگاهی که در حوزه معرفت دارد شکل می گیرد توسط انبیای الهی و اولیاء و ائمه معصومین(سلام الله علیهم اجمعین) است. این نوع از معرفت آن عالی ترین نوعی است که خدای عالم برای بشر راه را درست کرده است اما راه سنگین است راه سخت است راه دشوار است همگان اهل این راه نیستند.
مرحله دوم، مرحله دانش کلام، فلسفه، دلیل و برهان است
ایشان ادامه دادند: بعد از این مرحله، مرحله ای است که از آن به دانش کلام و فلسفه یاد می کنیم. راه دوم را اهل کلام و اهل حکمت و فلسفه پایه ریزی می کنند. می گویند آن گزاره ای که می خواهد شکل بگیرد ما می گوییم الله سبحانه و تعالی موجودٌ، یا الرسالة موجودةٌ، یا القیامة موجودةٌ، بین این موضوع و محمول ما دلیل می آوریم برهان اقامه می کنیم. رشته کلام و علم کلام و علم فلسفه رسالتشان این است که بیایند بگویند به اصطلاح گزاره ها و قضایای اعتقادی همه شان دلیل دارند برهان دارند. اگر خدا موجود است ادله مختلف مثلاً امکان وجوب هست یا برهان صدیقین هست یا سایر براهین. اگر رسالت است با آن دلیل. اگر ولایت است با آن دلیل. ادله ای که بزرگان اهل کلام و حکمت در طول این بیش از هزار سال آمدند این ادله را گاهی اوقات حتی در متن فرمایشات قرآنی ما و روایی ما از احادیث حضرت رسول گرامی اسلام اینها در قالب بیان حدیثی است اما با یک استدلال و یک برهان است.
مرحله سوم، اکتفا به مسائل نقلی است که پایین ترین سطح است!
ایشان بیان داشتند: پایه سوم معرفت ما از کجا شکل می گیرد؟ از اینکه ما از مسائل شهودی بیاییم پایین تر، از مسائل حِکمی که ﴿ادْعُ إِلَی سَبِیلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ﴾، بیاییم پایین تر و به مسائل نقلی اکتفا بکنیم این پایین ترین سطح است. این پایین ترین سطح شکل گیری گزاره های ایمانی و اعتقادی ماست. ما اعتقاد داریم نوع مردم البته این جوری اند. آن دسته اول حداقل اند دسته دوم یک مقدار بیشتر، اما نوع مردم در این فضا هستند.
رسالت روحانیت و حوزه های علمیه
ایشان در بیان رسالت روحانیت و حوزه های علمیه، اظهار داشتند: اگر بخواهیم ایمان مردم و باورهای اعتقادی مردم را داشته باشیم باید یکی از این راه ها را طی کنیم و غیر از این هر راهی که باید باطل است و به فناء می رود. راه سوم این است که ما احادیث نورانی ائمه(سلام الله علیهم اجمعین) و رسول گرامی اسلام را ببریم برای مردم بازگو کنیم. آیات الهی را بخوانیم این آیات الهی این احادیث اینها نشانگر این است که قیامت وجود دارد انسان ها اگر معاذالله مرتکب گناه و معصیتی شدند، نافرمانی خدا را کردند، این معصیت معاذالله جهنم دارد و اگر اطاعت کردند بندگی کردند قول خدا و سخن خدا را پذیرفتند اطاعت کردند از انبیای الهی و از ائمه اینها به بهشت می روند. اینها اهل خیر هستند اهل سعادت هستند اینها مسائلی است که حوزه های علمیه باید همراه با آن دو راه دوم و سوم مسیر را بهتر و قطعی تر طی کنند. این راه راهی است که نوع ما طلبه ها و اوساط از حوزویان باید روی این راه تکیه کنیم. چون جامعه ما قدرت استدلال و حکمت و برهان و امثال ذلک ندارند. آیات آفاقی، آیات انفسی و برهان صدیقین این برای اوساط از جامعه ما است عمده مردم که در مسیر ابتدایی هستند که با این معارف آشنا نیستند. برهان صدیقین را نمی دانند برهان امکان و وجوب را نمی دانند. برهان بسیط الحقیقه و اینها را که نمی دانند چیست.
اگر حوزه ها رسالت خودشان را صحیح انجام دهند، ما دین گریزی و دین ستیزی نخواهیم داشت!
وی اظهار داشت: اگر حوزه ها رسالت خودشان را در انتشار دین از این راه ها برای جامعه بیاورند، ما دین گریزی، دین ستیزی و نظایر این را نخواهیم داشت، بخش قابل توجهی از جامعه اگر دین گریز یا دین ستیز شدند، چون مبنای اعتقاد و باور اینها نه ایمان به غیب بوده، نه از راه حکمت و کلام بوده، نه ایمان و شهود. مبنای ایمان همین خواب و قصه ها و تعریف های مداحی و واسطه های ناصوابی که هیچ پایگاه علمی ندارند. بوده است! ما نباید زمام ایمان جامعه را به دست افرادی بسپاریم که یک افراد متوسط اند که دو تا اشکال و سه تا شبهه برایشان مطرح بشود خودشان هم نمی توانند حل بکنند.
ایشان در پایان بیان داشتند: حوزه های علمیه باید هم خود در مسیر حرکت کنند، هم بتوانند خودشان را از این سه راه یا راه ایمان مؤمنانه و ایمان به غیب، یا از راه حکمت و کلام یا از راه عرفان و شهود به گونه ای گزاره ها را برای خود تأمین کنند و بعد قلب را به عنوان عقد ثانوی با آن عقد اول ایجاد کنند که قطعاً نسبت به ایمان یک تضمینی برای جامعه حوزوی حاصل بشود. بنابراین در پایان ما به شدت باید به رسالت حوزه هایمان توجه کنیم و دین را و ایمان جامعه را از دست ناآشنایان و ناشیان و مداحان و آنهایی که از حقیقت تفقه در دین عاجزند و اصلاً با این تفقه در دین سروکاری ندارند باید در بیاوریم.
فیلم و متن کامل سخنرانی استاد را از اینجا مشاهده نمایید